Bajki, telewizja, gry, internet – czy wszystko jest dla dziecka?

Homo tabletis 

Film Fundacji Dajemy Dzieciom Siłę (dawniej Fundacja Dzieci Niczyje przygotowany w ramach kampanii społecznej "Mama, tata, tablet").

Otaczające dziecko społeczeństwo ma ogromne znaczenie dla tworzenia i rozwijania kompetencji i zdolności dziecka w wieku przedszkolnym – we wszystkich sferach jego rozwoju.

          W dzisiejszych czasach dostęp do różnego rodzaju aktywności interaktywnych, multimedialnych jest ogromny. Kto z Nas nie skorzystał ze zbawiennych bajek podczas inhalacji w trakcie choroby? Dania telefonu z grami, żeby posprzątać czy wykonać ważny telefon? W wielu sytuacjach dostępność elektroniki jest dla Nas „ostatnią deską ratunku”. Tylko czy jest jakaś granica?

          Jak twierdzi M. Desmurget, powołując się na liczne badania, z ontogenetycznego punktu widzenia, czas poświęcony oglądaniu telewizji jest jałowy, całkowicie bezużyteczny. Telewizja niczego nie uczy, nie buduje żadnych powiązań i w ostatecznym rozrachunku nie pobudza żadnych podstawowych umiejętności, które niedojrzały jeszcze mózg musi wykształcić. [...] Mózg niekształtuje się poprzez obserwację rzeczywistości, ale poprzez oddziaływanie na nią [Desmurget, 2012, s. 150].

          Opierając się na podstawach psychologii rozwojowej, należy zauważyć, że język prócz pełnienia funkcji komunikacyjnej jest również od myślenia. W związku z wyżej przytoczonym fragmentem – jeśli język jest ubogi, tak samo dzieje się z myśleniem.

          Długie oglądanie migających ekranów wiąże się również ze zwiększonym ryzykiem zdiagnozowania nadpobudliwości psychoruchowej u dzieci [Small, Vorgan, 2011, s. 106 i nast.], co niestety zauważamy coraz częściej i to u coraz młodszych dzieci. Warto również wspomnieć, że czasami telewizja „wychowuje” sobie własnych klientów, którzy są mało odporni na manipulacje – a dzieci w wieku przedszkolnym łatwo ulegają manipulacjom.

Zatem czy nasze dzieci powinny korzystać z dobrodziejstw współczesnej technologii?

          Aktualnie dzieci bardzo szybko mają do czynienia z urządzeniami elektronicznymi.     W obecnych czasach to, że istnieje świat multimediów jest dla dzieci naturalne, jest to część ich codziennego życia. Zapewne większość Naszych pociech nim nauczy się czytać i pisać (czasami nawet mówić!) sprawnie obsługuje smartfona czy YouTuba.

          Komputer, telewizja nie mają prawa zastąpić dzieciom życia rodzinnego i nie mogą stać się główną aktywnością w ich życiu. Multimedia są szczególnie niebezpieczne dla dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym (4-10). W tym okresie dzieci mają jeszcze trudności z odróżnieniem rzeczywistości i fikcji. A niestety świat, który pokazują media ma niewiele wspólnego z tym, który otacza nas rzeczywiście. W mediach przedstawiony jest jako ekskluzywny, kolorowy, wygodny, brutalny, niezgodny z prawdą.

          Przesiadywanie dziecka przed ekranami prowadzi do deprywacji wielu jego potrzeb: potrzeby kontaktu, komunikacji, zaspokojenia emocjonalnego. Dziecko spędzając czas przed telewizorem, monitorem, telefonem jest samotne.
Jak dowodzi Desmurget im mniej słów we wczesnych stadiach rozwoju dziecka, tym gorsze opanowanie języka, a w konsekwencji niższa inteligencja [Desmurget, 2012, s. 164]. By zobrazować ten proces przytoczę dane jakimi posługuje się autor „Teleogłupiania”: dziecko poniżej 4 lat słyszy każdego dnia średnio13 500 słów. Jeśli telewizor jest w domu włączony przez 4 godziny dziennie, liczba ta schodzi do około 10 000 słów, co oznacza spadek rzędu 25%, ilościowo równy sumie słów wypowiadanych dziennie przez ojca w obecności dziecka [Desmurget, 2013, s. 164].

          Długotrwałe spędzanie czasu przed ekranem komputera, telewizora, tabletu czy telefonu negatywnie wpływa na:

- rozwój fizyczny: wady postawy, problemy ze wzrokiem, słaba kondycja;

-rozwój emocjonalny: treści zawierają dużo przemocy, wulgaryzmów, agresji. Mogą one wywoływać w dziecku poczucie strachu, ponieważ nie potrafi ono jeszcze oddzielić świata wirtualnego od rzeczywistego. Mogą pojawić się koszmary nocne, bóle głowy, apatia lub nadmierna pobudliwość.

- rozwój społeczny: unikanie kontaktu „twarzą w twarz”, trudności w rozwoju mowy, mniejsze kompetencje komunikacyjne.

         Zmiany w rozwoju dziecka pod wpływem nadmiernego oglądania telewizji i korzystania z gier komputerowych to również:
• opóźnienie rozwoju mowy
• brak umiejętności zapamiętywania
• słabo wykształcona zdolność wysiłku intelektualnego
• brak umiejętności czytania ze zrozumieniem
• utożsamianie rzeczywistości z obrazami ekranowymi
• opóźnienie rozwoju emocjonalnego
• nadmierna drażliwość
• oczekiwanie natychmiastowego zaspokojenia swych potrzeb
• negatywne nastawienie do rzeczywistości
• egoizm

          Media i elektronika prócz zagrożeń niosą za sobą wiele korzyści. Z całą pewnością wpływają na rozwój Naszych dzieci. Nie od dziś wiadomo, że negatywne oddziaływanie multimediów może być „zmniejszone”, jeżeli dziecko nie korzysta z nich samo, jeśli o obejrzanych bajkach z kimś porozmawia. Dzieci oglądają wiele filmów i korzystają z gier komputerowych nieprzeznaczonych dla ich wieku. Warto więc, należycie dobierać dziecku programy telewizyjne i komputerowe, biorąc pod uwagę:
-wartości edukacyjne,
-ładunek emocjonalny,
-czas emisji (długość oraz porę korzystania)

          Podczas rozmów z przedszkolakami niejednokrotnie słyszę w jakie gry grają czy oglądają filmy. Zastanawiam się wtedy czy rodzice są świadomi jakie treści pozwalają oglądać swoim dzieciom. 

          Chciałam Państwu przedstawić najpopularniejsze gry, wśród Moich przedszkolaków oraz to, od jakiego wieku są dozwolone:

Minecraft powyżej 7 r.ż (Warto się jednak bliżej przyjrzeć trybom dostępnym w grze, ponieważ niektóre mogą być nieodpowiednie dla najmłodszych).
Roblox powyżej 7 r.ż 
The Sims 4 powyżej 12 r.ż 
Fortnite powyżej 12 r.ż 
Lego powyżej 7 r.ż
Pokemon Go powyżej 7 r.ż
Among Us powyżej 7 r.ż
produkcje z serii GTA powyżej 18 r.ż

          Proszę również zwrócić uwagę, co oglądają Państwa dzieci. Moje przerażenie było ogromne, gdy usłyszałam jak popularny wśród dzieci jest serial Squid Game (16+) oraz zapoznali mnie ze scenariuszami niektórych horrorów. Dzieci wspominały również o oglądaniu takich seriali jak: Stranger Things (16+) czy Wednesday (13+). 

          To My RODZICE jesteśmy ODPOWIEDZIALNI za naukę rozsądnego korzystania z multimediów. Rodzice są drogowskazem dla swoich dzieci. Zatem to My – dorośli mamy za zadanie kontrolować dostępność do mediów i treści z nich płynących. 

          Dodaję również informacje na temat wyznaczenia czasu z multimediami w ciągu dnia (za stroną: https://www.c-and-a.com/shop-img/pdf/pl/kompetencje-medialne-w-zyciu-rodzinnym.pdf) 

          Najlepiej, aby czas ten był podzielony (nie ciągiem) oraz aby dni z multimediami były na przemian z dniami bez multimediów. Jednocześnie zaleca się, by kontakt z ekranami był najpóźniej do 1h przed snem.

          Postaraj się nie stracić orientacji, ile czasu twoja pociecha spędza przed ekranem. W tym celu możesz np. zaznaczyć w rodzinnym grafiku czas wolny od mediów. Inne kreatywne rozwiązanie to wprowadzenie ograniczonych czasowo kuponów na surfowanie po sieci, telewizję, itp.

          W kwestii ogólnego użytkowania mediów cyfrowych dobrze sprawdza się tzw.  zasada 3-6-9-12:

przed 3 rokiem życia: dziecko nie korzysta z mediów wyświetlanych na ekranie
przed 6 rokiem życia: dziecko nie posiada własnej konsoli
przed 9 rokiem życia: dziecko nie posiada własnej komórki ani smartfona
przed 12 rokiem życia: dziecko nie korzysta z komputera bez nadzoru

Dorota Słomka-Szałapska, psycholog